Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin artık yürümediğini, ülkeyi yönetilmez hale getirdiğini, özellik idarede, denetimde ve liyakatta tamamen iflas etme noktasına geldiğini sadece muhalefet değil Ak Parti iktidarının en tanınmış simaları tarafından da dillendiriyor.
Hatta Ak Parti’nin önemli isimlerinden bakanlık yapmış Hüseyin Çelik “15 Temmuzda kendi yargımızı yaratarak insanları giyotine gönderdik” demişti.
Hüseyin Çelik sonuna kadar haklıdır. Çünkü ne ilahi adalete, ne evrensel adalete, ne de yeryüzünün hiçbir insanlık hukukuna uymayan uygulamalarla bir gecede hiçbir mahkeme kararı, soruşturma, kovuşturma olmadan yüzbinlerce insan aşından, işinden ve hayatından oldu.
Düşünsenize 140 tane KHK’lı intihar etti. Bine yakını kansere yakalanarak hayatını kaybetti. Kırk tanesi nehirlerde boğuldu. Binlerce aile paramparça oldu. Cezaevleri çoluk-çocuk, kadınla dolduruldu. Düşman hukukuyla binlerce akademisyen, yazar, çizer, siyasetçi ve gazeteci cezaevini boyladı. Altı milyon insan fişlendi, kamuya alınmayarak yaşamları karartıldı.
Bu insan hakları ihlalinin listesi buradan Avrupa’ya kadar uzanır. –Ki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin önünde bulunan 60 bin dosyanın sadece 20 bini Türkiye’den.
Sadece Cumhuriyet tarihinde değil insanlık tarihinde de eşi-benzerine az rastlanır zulümler yaşandı/yaşanmaya da devam ediliyor.
Yeni Bir Barış Süreci de başlatıldığına göre artık hukuka, adalete dönülmeli, adalete dönülmesi için de mutlaka Parlamenter Sisteme dönülmelidir.
CB Hükümet Sistemini akademik anlamda analiz eden Mülkiye Başmüfettişi Mahmut Esen;
Şimdiye kadar Anayasa Mahkemesi tarafından 59 kararnamenin iptal edildiğini ifade ederek;
“Kararname maddelerine 17 adet AYM kararı, 57 adet CBK ile toplam 74 kez müdahalede bulunulmuştur.”
Mülkiye Başmüfettişi Mahmut Esen’in analizi…
1-6771 sayılı Anayasa’da Değişiklik Yapılması Hk. Kanun, 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan halkoylaması sonucunda %51,41 oranı ile kabul edilmiştir. Bu suretle Türk seçmeni 140 yıllık parlamenter sistem uygulamasını/deneyimi bir yana bırakarak, tercihi “başkanlık/cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi “olarak adlandırılan yeni sistemden yana kullanmıştır.
Bilindiği üzere yeni sistemde Cumhurbaşkanının yetkileri artırılmıştır. Yürütme yetkisi tümüyle CB bırakılmıştır. Bu bağlamda CB; Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları ve üst düzey kamu yöneticilerini atayabilmekte ve görevlerine son verebilmektedir.
CB; yürütme yetkisine ilişkin konularda (açıkça kanunla düzenlenmesi gereken/düzenlenmiş konular dışında) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilmektedir.
2-10.05.2018 gün ve 7142 sayılı Kanunla; Anayasa’da yapılan değişikliklere uyum sağlanması amacıyla çeşitli kanun/KHK değişiklik yapılması konusunda Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi verilmiştir.
Kanunun verdiği yetkiye dayalı olarak Bakanlar Kurulunca; 14.06.2018-02.07.2018 tarihleri arasında 698, 699,700, 702 ve 703 sayı ile (5) adet KHK kabul edilmiştir.
Bu KHK’larla (kanunlarda yer alan Bakanlar Kurulu yerine, Cumhurbaşkanlığı kullanılması şeklinde) bazı rutin/teknik değişikliklerin yanı sıra, “başkanlık/ cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine” geçişin alt yapısı hazırlanmış, bu bağlamda bir tür “mıntıka temizliği” yapılmış, yeni sistemin temelleri atılmıştır.
Cumhurbaşkanının ant içerek göreve başlaması ile Anayasa’nın halkoylaması sonucu kabul edilmiş olan tüm hükümleri yürürlüğe girmiştir.
28.02.2025 tarihi itibarıyla yürütme alandaki yapılanmaya ilişkin belli başlı konularda 33 adet Cumhurbaşkanı Kararnamesi (CBK) çıkarılmıştır. (Bunlarda yapılmış/ek değişikliklerle özgü olarak ayrıca 146 adet CBK daha yayınlanmıştır.)
Anayasanın değişik 104 maddesi uyarınca yürütme organı yeniden düzenlemiştir. Bu amaçla kamu idarelerinin büyük bölümünün kuruluş; görev/yetkilerine, kadro ve atama usulleri vb. konularda (Anayasa’nın 123. maddesindeki kanunla düzenlenmesi gerektiğine ilişkin hükümde göz ardı edilerek) köklü değişikler yapılmıştır.
Cumhuriyet yönetimi döneminde kamu yönetiminde bu kapsamda/çok yönlü/ayrıntılı bir değişim olayı ilk kez yaşanmaktadır.
Bunun yanı sıra yeni yapılanma çok hızlı bir şekilde ve bilinenlerin dışında (KHK/ Cumhurbaşkanlığı kararnameleri gibi) farklı yöntem/yaklaşımlarla seri bir şekilde gerçekleştirilmiştir.
Etkin /işleyen bir danışma ve görüş alma sürecinden geçmeden hazırlanmış olan kararnameler kurumlar açısından yeterince açık olmamış ve uygulamada yetersiz kalmıştır. (https://tepav.s3.eu-west-1.amazonaws.com/upload/files/1738129955630-0.Turizm_belgeli_otellerde_yangn_onlemenin_ve_mudahalenin_bir_standard_var_m.pdf )
Hazırlanmaları aşamasında gerekli norm kadro/iş analizi, düzenleyici etki analizleri vb. çalışmalar yeterince yapılamadığı için Kararnamelerde kısa aralıklarla köklü/çok yönlü değişikliklere gidilmek zorunluluğunda kalınmıştır. Bu durum Kararnamelerde anlaşılma, uyum ve takip güçlüklerine yol açmıştır.
(6 Şubat 2023 de meydana gelmiş depremler sonrası AFAD teşkilatının yaşadığı uyum güçlükleri bu duruma örnektir.)
3-Bu yazımızda (I) sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde yapılmış ek/değişikler örnek olarak ele alınmıştır.
Bilindiği üzere I sayılı CBK 10.07.1918 günlü R.G. yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Kararname; CB Makamı, CB Genel Sekreterliği, CB yardımcıları, CB Politika Kurulları, CB Bağlı Kurum/Kuruluşlar, Bakanlıklar, CB Ofisleri kısımlarından oluşmaktadır. Kararname 539 maddedir.
Yürürlüğe girdiği tarihten bu yana madde sayısında değişiklik olmamıştır. Ancak Kararnamenin mevcut yapısını korumak için çok sayıda mükerrer madde şeklinde düzenlemeler yapılmıştır.
Kararname maddelerine 17 adet AYM kararı, 57 adet CBK ile toplam 74 kez müdahalede bulunulmuştur.
İki adet AYM kararının bazı maddeleri 22.07.2025 tarihinde yürürlüğe girecektir.
AYM kararlarıyla Kararnamenin 59 maddesi iptal edilmiştir.
Kararname maddelerine (e -mevzuattaki içeriğinde son notlarda gösterilmemiş olanlar hariç) yeniden düzenleme; ek/değişiklikler/kaldırma şeklinde toplam 222 kez müdahale yapılmıştır.
Böylelikle Kararnamenin yürürlükte olduğu 80 aylık dönemde ayda ortalama asgari 2,7 maddesine müdahale edilmiş olduğu tespit edilmiştir.
(Nitekim aynı dönemde ayda ortalama 2,2 adet CBK yayınlanmıştır.)
Deneme/yanılma yönteminin uygulandığı anlaşılmaktadır.
Bu kadar sık ve geniş kapsamlı/köklü değişiklikler, AYM’ nin 17 adet iptal kararına konu olmuş Anayasa’ya aykırılıklar nedeniyle Kararnameden umulan yararın sağlanamadığı anlaşılmaktadır.
Bunun somut ve yakıcı bir örneğini; 78 yurttaşımızı kaybettiğimiz Bolu ilindeki otel yangınında Kültür ve Turizm Bakanlığının yetki ve sorumluğu konusunda yaşanmış duraksamalarda görmek olanaklıdır.
Belirtilen nedenlerle hızla parlamenter sisteme dönülmesinde ve Anayasa’nın 123 maddesi uyarınca yürütmenin görev; yetki ve sorumluluklarının yasalarla düzenlenmesinde yarar vardır” diyor Mahmut Esen…
