EMEKLİLERİN DOĞRU MÜCADELE EDEBİLMESİ İÇİN GEREKEN YASAL KAVRAMLARDAN BAZI TERİMLER

Şu an ülkemizde açlık sınırının da altında ücret alan emekliler haklarını arama adına gerek bireysel gerekse dernek ve sendikal örgütlenmeler gerekse de bazı sivil toplum örgütleri maaş artışları talep ederken kullanılan terimlerin yanlışlığı  ya da bazılarının bilinçli yapıldığı, bazı kelimelerle bizleri yanlış mücadele seçenekleriyle  özünden uzaklaştırmaya çalışmaktadırlar. Olayı ayrıca yalnız maaş artışına parasal yönde ele almaktadırlar. İşin sosyal yaşam, psikolojik, eğitim, ekolojik, siyasal, sağlık, sosyal hizmetler vb. gibi yaşamın olmazsa olmazlarından uzaklaştırıp yalnızca  paraya, maaşa endekslemektedirler. Bu da özünde bizleri yönetenlerin aynı zamanda dikey örgütlenme içindeki temsili demokrasiyle  mücadele etmeye çalışan oluşumların işine yararken çıkar ve koltuklarını korumaya yaramaktadır. Yatay örgütlenme ve tam demokrasi ile mücadele etmek isteyen oluşumların önünü kesmek istemeleridir. Çünkü burada koltuk ve çıkar, menfaat olmadığı için birçoklarının işine gelmemektedir.

Ülkemizde milyonlarca emekli var ve bu sayı her geçen gün artıyor. 4A, 4B ve 4C sistemlerinden birine bağlı olarak çalışanlar neye göre kategorize ediliyor. 4A, 4B, 4C nedir, kimleri kapsar? Farkları nelerdir?

Emekliler olarak bazı kavram ve kelimeleri  bilmek zorundayız. Aldığımız maaşların artışları, taleplerdeki kavram kargaşalıkların önlenmesi ve doğru içeriklerle kelimeleri ortak dil kullanma adına önemli

“4A NEDİR?” sorusunun kısaca cevabı eskiden SSK olarak alınan sosyal güvencenin yeni adıdır olarak verilebilir. Bu sigorta kapsamında özel bir iş yerinde çalışan kimselere sunulan özel haklar ve sözleşme dâhilindeki güvence maddeleri yer alır.

4B SİGORTA NEDİR?

Eskiden birbirinden ayrı olarak işleyen SSK ve BAĞ-KUR sigortaları yapılan düzenlemeler ve değişimler sonrasında SGK çatısı altında birleşti. Daha önce SSK olarak anılan sigorta biçimi 4A olarak; daha önce BAĞ-KUR olarak adlandırılan sigorta biçimi 4B sigorta olarak SGK çatısı altında yerini aldı. “4B sigorta nedir?” sorusuna bakıldığında diğer bir sigorta seçeneği olarak karşımıza çıktığını görebiliriz. “4B nedir?” sorusu bu sigorta altında bulunan kişiler daha çok bir işveren altında çalışmayan ve kendi mesleğini, işini yapan kişilerdir şeklinde cevaplanabilir. Sanatkârlar, mühendisler, kendi işini kurmuş kişiler, dışarıdan freelance iş yapan ve sigorta primlerini kendileri ödeyen kimseler bu gruba girebilir.

4A, 4B, 4C KİMLERİ KAPSAR?

Çalışan herkes kendini güvence altına alarak hem bugününü hem de yarınlarını garantilemek ister. Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlı farklı güvence sistemleri bulunmaktadır. Emekli olan herkes isimleri 4A, 4B ve 4C olan sistemlerden birine kayıtlıdır.

4A, 4B ve 4B farklı çalışan gruplarını kapsar. Daha önceden SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı olarak üç farklı şekilde anılan sigorta seçeneklerini SGK sonrasında 4A, 4B ve 4C olarak anılmaya başlamıştır. Eğer düzenli olarak bir işveren altında çalışıyorsanız, bir özel sektör üyesiyseniz 4A üzerinden sigortalandırılırsınız. Daha çok kendi işini yapan kimselerin kapsandığını grup 4B olarak karşımıza çıkar. 4C ise hem devlet memurlarını hem de muhtarlar ya da kadrolu çalışan kimseleri kapsar.

4A, 4B, 4C NEDİR, KİMLERİ KAPSAR?

Türkiye’de, çalışan vatandaşların sosyal güvencelerden faydalanabilmeleri, şartlar tamamlandığında emeklilik hakkını kazanabilmeleri ve devlet tarafından istihdamın kontrol altında tutulabilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlı olan çeşitli sistemlere bağlı olarak çalışmaları gerekmektedir. Aynı zamanda çalışan her vatandaşın en büyük haklarından biri de bu güvencedir. İşte Sosyal Sigortala Kurumu’nun (SGK) üstlendiği bu görevde farklılık gösteren güvence sitemleri 4A, 4B ve 4C’nin kapsam alanları…

4A NEDİR? KİMLERİ KAPSAR?

4A eski adıyla SSK’ya prim ödeyenleri kapsamaktadır. Bu da bir iş yerinde sözleşmeli olarak çalışan kişilerin çalışma alanını ifade eder. Şimdilerde 4A olarak adlandırılan sistem 5510 sayılı yasa gereği Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) altında yer almıştır.

4B NEDİR? KİMLERİ KAPSAR?

4B grubu çalışanları eski adıyla BAĞ-KUR olarak hatırlayacaksınız. 4B grubu çalışanları, kariyer meslek grubu olarak adlandırılan meslekler dışında kalan kadroları kapsamaktadır. Örnek verecek olursak; mühendis, hemşire, sağlık memuru, teknisyen, veznedar, koruma ve güvenlik görevlisi, ambar memuru vb…

4C NEDİR? KİMLERİ KAPSAR?

4C grubu çalışanları daha önce Emekli Sandığı’na bağlı çalışanlar olarak adlandırılıyorlardı. Yani 4C çalışanları bir yıldan az süreli veya mevsimlik hizmet olduğunda Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığı’nın ortak görüşlerine bakılarak Bakanlar Kurulunca karar verilen görevde, yine belirtilen ücret ve adet sınırı içinde sözleşme ile çalıştırılan kişileri kapsamaktadır.

SGK kapsamındaki sigorta çeşitlerinde en sık karşılaşılan sorular arasında yer alır. Tıpkı 4A ve 4B gibi 4C de SGK öncesinde devam eden ayrı bir sistemdir. Emekli sandığı olarak bilinen bu sistemde yapılan düzenleme sonrasında 2006 yılında SGK altına 4C olarak girmiştir. 4C sigorta kapsamına hizmet için çalışanlar, muhtarlar ve kadrolu çalışanlar dâhildir.
Yine kendi işini yapan kimselerin ve sanatçıların da içerisinde yer aldığı bu grupta aynı zamanda belirli bir süre sözleşmeli olarak çalışan kimseler de yer alır.

4A NEDİR? KİMLERİ KAPSAR?

4A eski adıyla SSK’ya prim ödeyenleri kapsamaktadır. Bu da bir iş yerinde sözleşmeli olarak çalışan kişilerin çalışma alanını ifade eder. Şimdilerde 4A olarak adlandırılan sistem 5510 sayılı yasa gereği Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) altında yer almıştır.

4B NEDİR? KİMLERİ KAPSAR?

4B grubu çalışanları eski adıyla BAĞ-KUR olarak hatırlayacaksınız. 4B grubu çalışanları, kariyer meslek grubu olarak adlandırılan meslekler dışında kalan kadroları kapsamaktadır. Örnek verecek olursak; mühendis, hemşire, sağlık memuru, teknisyen, veznedar, koruma ve güvenlik görevlisi, ambar memuru vb…
Bu kadro gruplarına ilk defa alınacak kişilerin öncesinde KPSS’ye girerek ÖSYM’nin ilan edeceği KPSS Tercih Klavuzu içinde yer alan kamu kurum ve kuruluşuna ait boş kadroların uygunlarını tercih etmeleri durumunda, puanlara göre bilgisayar ortamında atama yerleştirme işlemi yapılmaktadır.

*SEYYANEN ZAM NE DEMEK?

Seyyanen zam, tüm çalışanlara eşit zam yapılması anlamına gelmektedir. Yani belli bir çalışan grubuna yüzdelik zam değil, eşit zam yapılmasıdır. Yüzdelik zamda herkes maaşına göre farklı zam alır. Örneğin seyyanen zamda oran 200 TL ise, herkesin maaşı da o kadar artar.

*ENFLASYON NEDİR NE ANLAMA GELİR?

Enflasyon sadece belli bir malın veya hizmetin fiyatının tek başına artması değil, fiyatların genel düzeyinin sürekli bir artış göstermesidir. Diğer bir deyişle, sadece bazı malların fiyatlarının sürekli artması ya da tüm malların fiyatlarının bir sefer artması enflasyon değildir.

* ENFLASYON FARKI NEDİR?

Enflasyon farkı, belirli bir zaman diliminin başka bir zaman dilimine göre enflasyonda yaşanan artış veya düşüşün oranıdır.

* TÜİK NEDİR NE İŞE YARAR?

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) temel görevi, ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda, veri ve bilgilerin, derlenmesini, gerekli istatistiklerin üretilmesini, yayımlanmasını ve dağıtımını yapmaktır. TÜİK bireylerden, hanelerden, işyerlerinden araştırmalar ve sayımlar yoluyla veri toplar.

*AÇLIK SINIRI NEDİR?

Dört kişilik ailenin aylık gıda harcaması tutarına açlık sınırı denir. Açlık sınırı hesaplamasında minimum kalori ve minimum maliyet dikkate alınır. Yoksulluk ve açlık sınırı belirlenirken ortalama 4 kişilik ailenin standart bir yaşam sürdürebilmesi için gerekli olan ihtiyaçlar belirlenir ve ardından hesaplama yapılır.

*YOKSULLUK SINIRI NEDİR?

Yeterli yaşam standardında yaşam sürdürülebilmesi için gerekli olan asgari gelir miktarına yoksulluk sınırı denir. Zaman içerisinde enflasyonun artması da yoksulluk sınırını ciddi ölçüde etkiler. 
Peki, yoksulluk sınırı neye göre hesaplanır? 
Yoksulluk sınırı, genel olarak normal bir yetişkin kişinin kabul edilebilir seviyede hayatına devam edebilmesi için bir yıl zarfında tüketebileceği kaynakların değeri toplanarak hesaplanır. Gıda, giyim, konut (kira, su, elektrik, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar göz önünde bulundurulur.

*MİLLİ GELİRİN TANIMI:

Bir ekonomide belli bir döneme ilişkin safi milli hasıla değerinden aynı dönemde, o ekonomide alınan dolaylı vergiler toplamının çıkartılmasıyla elde edilen tutar milli gelirdir. Bilimsel anlamda milli gelir bir ülkede belli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin net parasal değeridir.

İNTİBAK NE DENİR?

İntibak, maddi ve manevi her türlü koşula uyum sağlama anlamında kullanılabilen bir sözcüktür. Aynı zamanda bir çevreye, ortama ve duruma kolay uyum sağlama ve kısa süre içinde iki durumun birbirine uyması anlamına gelir.

Intibak yasası ne oluyor?

"İNTİBAK YASASI MAAŞ FARKLARINI GİDERME YÖNÜNDEDİR"

Yani intibak, emekli maaşlarını diğer emeklilere oranla mesela biz sizinle aynı hizmet yılı çalışalım, aynı prim gün sayısı ile emekli olalım. Ben 2000 öncesiysem sizden daha yüksek maaş alıyorum. Siz 2000 sonrasıysanız siz daha düşük maaş alıyorsunuz.

*AYLIK BAĞLAMA ORANI,

Emekli aylığını yükseltecek en kolay çözüm Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirilen prime esas kazanç tutarının yükseltilmesi.
sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90’ı geçmez.

*KATSAYI NEDİR ?

MATEMATİK TERİMİ; cebirsel bir anlatımda bir niceliğin kaç katı alındığını gösteren ve her zaman birinci çarpan olarak yazılan sayı; örneğin 10’a anlatımında 10 sayısı anın katsayısıdır.

FİZİK TERİMİ; bir fizik yasasının formülünün yazılışında yer alan, değişmeyen sayı.

*EMEKLİLİKTE GÖSTERGELER SİSTEMİ NEDİR?

Emeklilik hesabı, işsizlik maaşı hesaplaması gibi birçok konuda referans bilgiler içeren gösterge belgesi; toplam prim ödenen gün sayısı, ilk prim ödenen gün tarihi, ortalama TÜFE oranı, büyüme plan hızı gibi birçok değişkeni sabit bir şekilde ortalamaya çeken resmi belgedir

*EMEKLİLİKTE KATILIM PAYI NEDİR?

Sağlık hizmetlerinden yararlanabilmek için genel sağlık sigortalısı veya bakmakla yükümlü olduğu kişiler tarafından ödenecek tutarı ifade etmekte olup, 5510 sayılı Kanunun 68 inci maddesi gereği Kurumumuzca belirlenmektedir.

5510 SAYILI KANUN NEDİR ?

5510 sayılı Kanun; Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu olarak adlandırılmaktadır. Sosyal güvenlik insanların bulundukları toplumlarda insan onuruna yaraşır bir şekilde, başka insanlara mecbur kalmadan yaşamalarının ve kişisel özgürlüklerinin teminatıdır.

5434 SAYILI KANUN İLE 5510 SAYILI KANUN

5434 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanun kapsamında 4/1(c) sigortalılığının belirlenmesi ve farkları 5510 sayılı Kanun 2008 yılı Ekim ayı başında yürürlüğe girmiş olup bu tarihten önce kamu kurum ve kuruluşlarında göreve başlamış olan kamu personeli 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununa, 2008 yılı Ekim ayı başından sonra bu kurumlarda ilk defa göreve başlayanlar da  5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c ) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır.Ancak, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 2008 yılı Ekim ayı başından önce 5434 sayılı Kanunla ilgilendirilmiş olanların bu ilgileri Kanunda aksine hüküm bulunan haller hariç devam etmektedir.

15/10/2008 tarihinden önce göreve girmiş iştirakçilerin; aylıkların bağlanması, artırılması, azaltılması, kesilmesi, yeniden bağlanması, toptan ödemeleri, ilgi devamı, ihya ve borçlanmaları, diğer ödemeler ve yardımlar ile emeklilik ikramiyeleri, kesenek ve karşılıkları, fiili hizmet süresi ve itibari hizmet süresi karşılıkları ile %100 artış farkları hakkında 5434 sayılı Kanunun bu Kanunun yürürlüğe girmeden önceki hükümleri uyarınca işlem yapılır.
 

5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 5434 sayılı Kanuna tabi çalışması bulunması nedeniyle hakkında 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulananlardan fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışması bulunanların ise 5510 sayılı Kanunda yer alan aksine hüküm sebebiyle ilave edilecek fiili hizmet süresi zamları 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre tespit edilmektedir.

Özetle bir çalışan emekli olurken işe giriş tarihleri, çalıştığı yıl sayısı, çalıştığı sektör vb. gibi birçok etken emekli maaşlarını etkilemektedir. Bunların daha sade ve hakkaniyetli olması için, çok basit bir iki işlemle bütün sorunlar halledilebilir. Bu ancak örgütlü birliktelikle , doğru yapılandırılmış sendikal mücadeleyle, bir araya gelmiş emekliler sendikası,  emekliler federasyonu yada konfederasyonu adı altında toplanmayı, birleşmeyi  başaran emekliler topluluğu çatısı altında sağlanabilir.

4 Ağustos 2023 Erol PEÇENEK (4)